1972 - 2020 - al 48 jaar !

28-09-2009 - Grootgroeien ten koste van het Markermeer?

Dubbel interview wethouder van Almere Adri Duivesteijn en proffessor Han Meijer TUDelft (Chair of Urban Compositions) naar aanleiding van de buitendijkse bouwplannen van gemeente Almere. Dit interview staat in het teken van de publicatie van de Concept Structuurvisie van de gemeente Almere en de besluitvorming van het kabinet en het Flevolandse provinciebestuur hierover begin (rond 9 ) oktober van dit jaar. In deze structuurvisie maakt Almere haar plannen voor de “schaalsprong” van 180.000 naar 350.000 inwoners bekend. Daarmee wordt Almere in 2030 een van de 5 grootste steden van Nederland. In de plannen is veel toekomstgerichtheid ingebouwd en is een keur aan deskundigen als medestanders betrokken. Veel ecologie, “cradle to cradle” en een ontwikkeling waarin Almere uitgroeit naar een ecologisch, sociaal en economisch duurzame stad. De schaalsprong gaat zelfs hand in hand met “de onontkoombare ecologische verbetering” van het Markermeer en IJmeer. Dit alles zou de IJsselmeervereniging als muziek in de oren moeten klinken, ware het niet dat bij deze plannen een grootschalige gebiedsontwikkeling buiten de dijk in het IJmeer en het Markermeer behoort, inclusief een treinverbinding naar Amsterdam- IJburg. Tijd voor 5 kritische vragen aan de verantwoordelijk wethouder en een onafhankelijk deskundige: Voor een samenvatting van de Concept Structuurvisie Almere 2.0 , de Woonvisie en woonagenda Almere en de raadsbreed gesteunde motie “Geen verbinding? Geen groei!” zie de website www.Almere.nl voor meer info links via de Website van www.ijsselmeervereniging.nl o.a. de IJmeer discussiepagina. Vraag 1. Eeuwige satelliet?  Almere weet zich omringd door internationaal beschermde natuur, maar wil voor haar inwoners –terecht- betere toegankelijkheid en naast veel gezinnen (voor de sociale duurzaamheid) ook studenten en ouderen binnen de gemeentegrenzen. Hoe toekomstgericht zijn de plannen van Almere nu werkelijk als het gaat om het worden van een dubbelstad van Amsterdam, behorend tot “de metropoolregio Amsterdam”? De demografische ontwikkeling van ons land leidt onvermijdelijk naar krimp van de bevolking. En zou juist voor meer diversiteit aan woonmilieus met bijbehorende bevolkingsgroepen, een meer autonome ontwikkeling van Almere (los van Amsterdam en met een eigen universiteit) in oostelijke richting niet een veel betere oplossing kunnen zijn? Dit in plaats van Almere als eeuwige satelliet van Amsterdam?  Adri Duivesteijn: Almere is nooit bedacht als een zelfstandige stad, maar als een stad die is opgezet als toevoeging aan de Noordvleugel van de Randstad. Inmiddels is Almere inderdaad een structureel onderdeel van deze Metropoolregio, en vormt op die manier onderdeel van het economisch hart van de Noordelijke Randstad. Almere ligt hemelsbreed op tien kilometer van Amsterdam, en op 45 kilometer van Utrecht. De opgave voor de komende decennia is een versterking van deze meer en meer strategische driehoek, Amsterdam - Almere - Utrecht. Het ontwikkelt zich tot een stedelijk netwerk met een enorme economische potentie. Almere is in die visie dus geen satelliet van Amsterdam, maar één van de hoekpunten van deze driehoek. Het gaat er om de complementaire karakters van de drie steden beter tot hun recht te laten komen. De bevolkingsgroei of -afname is regionaal zeer gedifferentieerd is. In Limburg is krimp bijvoorbeeld aan de orde van de dag. De demografische ontwikkeling in de Randstad is veel gedifferentieerder . Voor de Noordvleugel zijn het juist de actuele cijfers over de demografische ontwikkeling die de aanleiding vormen voor de uitbreidingsvraag die het Rijk Almere heeft gesteld. De cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek laten zien dat er in de Noordvleugel van de Randstad geen sprake is van een afname van de bevolking. Integendeel, de druk loopt eerder op. Volgens de door het Rijk opgestelde Structuurvisie Randstad 2040 zijn er dan ook 500.000 nieuwe woningen nodig. En zoals gezegd: omdat de Noordelijke Randstad dé economische motor van Nederland is, zal hier de nadruk van het programma liggen. Tegen deze achtergrond zijn de 150.000 woningen die nu voor de Metropoolregio Amsterdam in de bouwprogramma’s opgenomen - en waarvan er dus 60.000 in Almere zijn gepland - dus zeer hard nodig. Veel belangrijker is de vraag of het Structuurvisie van Almere naar de toekomst flexibel is. Met andere woorden, wanneer wij het hebben over 60.000 woningen die gebouwd kunnen worden, dan is het niet zo dat ze gebouwd móeten worden. De werkelijke ontwikkelingen zijn daarvoor bepalend. Ons plan kent dus die flexibiliteit. Han Meijer: Ik heb in diverse bijeenkomsten altijd gepleit voor een sterkere oriëntatie van Almere op Flevoland/Lelystad ipv op Amsterdam. Maar ook in het kader van het dubbelstad-concept Amsterdam- Almere zou het mijns inziens sterker zijn als deze dubbelstad zou ijveren voor een groot open water: een sterke troef van deze dubbelstad, vergelijkbaar met San Francisco Bay. Daar wordt ook niet overwogen om in de baai te gaan bouwen. Vraag 2. Groter grootst? Waarom moet Almere zo extreem groot worden? (350.000 inwoners) Waarom niet meer kwaliteit, verschillende woonmilieus, goed in het landschap ingepaste bereikbaarheid bij een grootte van ongeveer 250.000 inwoners? Is er geen sprake van door het rijk geprojecteerde groei van Almere (Rijks structuurvisie 2040), om maar aan de noodzakelijke verbetering van infrastructuur en bereikbaarheid te kunnen werken? Kortom wat is de nut/noodzaak -gezien de maatschappelijke kosten en de bedreiging van essentiële natuurwaarden- van die enorme schaalsprong van Almere. Adri Duivesteijn: Allereerst is het belangrijk dat wij ons realiseren dat ‘Almere niet zo extreem groot móet worden’. Het is geen autonome wens van het gemeentebestuur, maar een nadrukkelijke vraag van het Rijk én de regio. Juíst met het oog op de bedreiging van de open ruimte en essentiële natuurgebieden op het oude land, zoals bijvoorbeeld het Groene Hart, de scheggen van Amsterdam, de Utrechtse Heuvelrug en Waterland, hebben het Rijk en de regio ons gevraagd zorg te dragen voor de bouw van 60.000 nieuwe woningen. Te weinig wordt begrepen dat er juist een groot milieubelang ten grondslag ligt aan de vraag om de ruimte die Almere biedt te benutten. Waardevolle (groen)gebieden elders in de Noordvleugel en in het Groene Hart blijven hierdoor immers behouden.  Voor ons is groei alleen dán van betekenis, wanneer het gelijk op gaat met het toevoegen van kwaliteit. Er is geen sprake van een tegenstelling, zoals in de vraagstelling wordt aangenomen. De groei biedt ons de kans meer diversiteit aan Almere - met name in woonmilieus, maar zeker ook in werkgelegenheid - toe te voegen. Wij hebben dan ook zorgvuldig onderzocht hoe de groei van Almere vorm moet krijgen. De Concept Structuurvisie Almere 2.0 laat zien dat Almere kan uitgroeien tot een volwassen, duurzame stad, en dat de kwaliteit van de gehele omgeving daarmee sterk kan worden verbeterd. Han Meijer: Een sterkere oriëntatie van Almere op Flevoland/Lelystad maakt een meer gefaseerde ontwikkeling van Almere mogelijk, zonder direct afhankelijk te zijn van nieuwe grootschalige infrastructuur. Vraag 3. Vogelvrij IJmeer? Het huidige IJmeer/Markermeer lijken in wel “vogelvrij” te zijn. De slibproblematiek van het Markermeer lijkt een vrijbrief voor volbouwen. Wordt de ecologische waarde van het IJmeer echt verbeterd met de voorliggende plannen van Almere? Adri Duivesteijn:  In onze plannen staat juist de kwaliteit van een leefmilieu centraal, en daarin zijn groen, water, natuur centrale begrippen. Daarom maken ook wij ons zorgen om de ecologische toestand van het Markermeer en IJmeer. Er groeien nauwelijks nog planten, de populatie vissen is sterk gedaald en ook het aantal vogels dat er broedt is afgenomen. Er is juist sprake van een enorm ecologisch verval. Stilstand betekent achteruitgang. Het Markermeer en IJmeer vragen om radicale en kostbare interventies. De kosten hiervan lopen in de honderden miljoenen. Hoe krijgen wij dat, in een tijd van crisis, voor elkaar? De les hebben wij zo langzamerhand toch wel geleerd. Ga op zoek naar meekoppelende belangen, zoek de hefboom die leidt tot grote investeringen in de natuur,. Naar mijn mening kan juist de Schaalsprong van Almere die hefboom zijn. Daarom hebben wij, samen met Maarten van Poelgeest (wethouder Ruimtelijke Ordening, Amsterdam) en Anne Bliek (gedeputeerde Ruimtelijke Ordening, Provincie Flevoland), onderzocht of het mogelijk is om natuur, natuurrecreatie, bereikbaarheid en het creëren van unieke woonmilieus samen te brengen. Daarbij gaat het niet om een ‘vrijbrief voor volbouwen’. Integendeel, alle afzonderlijke belangen - natuurherstel, recreatie en woningbouw - moeten voor honderd procent tot zijn recht komen. De vraag is hoe deze belangen samen kunnen komen in een plan. William McDonough, één van de grondleggers van het cradle-to-cradle gedachtegoed, heeft ons geholpen met het opstellen van de plannen. Samen met landschapsarchitect Adriaan Geuze en stedenbouwkundige Winy Maas maakte hij een plan voor Almere IJland. Juist in dit totaal plan is er sprake van een integratie van belangen. Het is een verrijking van de stad Almere, van het IJmeer/Markermeer en van de Amsterdamse metropoolregio. Daarbij is duurzaamheid in ieder opzicht de verbindende schakel. Han Meijer:  Ik ben een voorstander van verbetering van de natuurwaarde van IJmeer en Markermeer via ingrepen bijvoorbeeld in de waterhuishouding en de verbetering van de doorstroming. In dit verband zou een herstel van de directe verbinding Markermeer – IJsselmeer moeten worden overwogen in plaats van gescheiden peilbeheer. Vraag 4. Beheersbaar? Tegen de achtergrond van de klimaatverandering, de verwachte stijging van de zeespiegel en de toenemende pieken in rivierwater afvoer, heeft het rijk zich op het standpunt gesteld dat bij bouw van woningen en bedrijven op locaties waar overstromingsrisico’s aanwezig zijn, de veiligheidsvoorzieningen hiertegen in de exploitatie van deze projecten moeten komen en niet op rijksbekostiging kunnen rekenen. De vraag is hoe dit voor de buitendijkse plannen van Almere uitpakt. Wordt hier niet gebouwd voor een kleine rijke elite? Is hier ook geen sprake van een omvangrijk en moeilijk te beheersen plan waarvan de maatschappelijke kosten en natuur en landschappelijke verliezen wel eens ernstig uit de hand zouden kunnen lopen? Adri Duivesteijn:  Het begrip buitendijkse bouwen is zeer betrekkelijk. De oorspronkelijke plannen, het Structuurplan 1977, gaan uit van bouwen op deze locatie. Het is in essentie onderdeel van het oude stadsplan. Je zou bijna zeggen ‘historisch verantwoord’. De stijging van de zeespiegel heeft geen effect op het IJmeer en Markermeer omdat er sprake zal zijn van een vast peil. Met het Rijk en het waterschap heeft Almere voortdurend een goed overleg over de ingrepen die nodig zijn om klimaatveranderingen en overstromingsrisico’s het hoofd te bieden. We weten dus precies welke ingrepen zijn vereist en welke kosten hier mee zijn gemoeid. Het bijzondere van bouwen buitendijks is dat wij daar nu juist niet inpolderen, maar uitgaan van eilanden. De veiligheid is daarmee optimaal gegarandeerd. Han Meijer: In het algemeen vind ik het buitendijks bouwen bij Almere een absurde investering gezien de vele goedkopere bouwmogelijkheden in de polder achter de dijk. Vraag 5. De legitimatie? Ook het verzet van omliggende gemeenten, provincie Noord-Holland, landschaps- en natuurorganisaties stelt vragen bij de legitimiteit en juridische haalbaarheid van het ingrijpen in de huidige situatie van uitgestrekte openheid, ongereptheid, het natuurlijke leven van dieren en planten. Dit ten behoeve van de aansluiting van Almere bij de Amsterdam-Metropoolregio. De vele goede doelstellingen in de structuurvisie van Almere lijken ook goed realiseerbaar zonder de buitendijkse aspiraties. Wat is de maatschappelijke en juridische legitimatie van het buitendijks realiseren van de structuurvisie van Almere ten koste van het bestaande IJmeer en Markermeer?  Adri Duivesteijn: In de vraagstelling wordt gesuggereerd dan buitendijkse bouw ten koste gaat van het Markermeer en IJmeer. In tegendeel: de ontwikkeling van Almere IJland levert juist een bijdrage aan dit gebied. Almere IJland is een drager in het ecologisch herstel van het Markermeer en IJmeer, en het biedt nieuwe mogelijkheden op het gebied van natuur- en waterrecreatie. Almere IJland biedt de kans om een ‘Venetië-achtig’ woonmilieu toe te voegen aan de regio. Wat is daar mis mee? Het ‘maatschappelijk verzet’ ervaar ik als tamelijk eenzijdig. Het gaat vooral om de open ruimte van het IJmeer. Maar de mensen die onze plannen werkelijk zouden lezen, zouden zien dat wij het IJmeer en Markermeer centraal stellen en meer betekenis geven, en dat wij de IJmeerlijn ondergronds willen aanleggen. Laat ik duidelijk zijn: de aanleg van Almere IJland is alleen zinvol wanneer het wordt verbonden met de aanleg van een IJmeerlijn, waarmee Almere een echte OV-stad kan worden. Het alternatief van sommige milieupartijen is dan ook een niet echt milieuvriendelijk. Zij willen dat de in Almere Oost wordt gebouwd. Almere Oost ligt echter ruim twintig kilometer verder dan Pampus, en een werkelijk perspectief op openbaar vervoer ontbreekt daar. Wat de milieuorganisaties dus eigenlijk zeggen is: ‘maak een autostad’. Zij maken Almere Oost tot een volgende VINEX locatie. Het mag duidelijk dat dit juist geen gezonde stad oplevert! Het gaat om een (veel!) complexer vraagstuk dan het enkelvoudig openhouden van het IJmeer. Het gaat om het bouwen aan het leefklimaat van planten, dieren én van 350.000 mensen. Dit laatste lijkt, merkwaardig genoeg, meer en meer ondergeschikt te raken. De juridische legitimatie van buitendijks bouwen is niet problematisch. Ook IJburg is gerealiseerd, en de Raad van State heeft positief gereageerd op de ontwikkeling van de 2e fase IJburg. Vervolgens is het zo dat wij veel verder gaan dan IJburg, waar het gaat om natuurherstel.    Han Meijer: Die legitimatie is er mijns inziens. niet. Wil Amsterdam en omgeving een echte metropoolregio worden, dan is deze regio gebaat bij grote onbebouwde natuurgebieden in de regio zelf. Kijk bijvoorbeeld naar de grote Amerikaanse metropolen als Los Angèles, waar diverse staatsparken in het stedelijk gebied liggen en waar zeer streng gewaakt wordt tegen elke vorm van bebouwing. Ook in Metropolitane Regio van Barcelona is een netwerk van grote parken ontwikkeld waar elke vorm van bebouwing taboe is.